Ο ΠΡΩΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΣ

Ως πρώτος ελληνικός αποικισμός αναφέρεται το αποτέλεσμα των πληθυσμιακών μεταναστεύσεων και των ανακατατάξεων που συνέβησαν στον Ελλαδικό χώρο από τα μέσα του 12ου έως τα τέλη του 9ου αιώνα π.Χ.. Οι μετακινήσεις αυτές οδήγησαν στον αποικισμό των νησιών του Αιγαίου της Κύπρου, της Κρήτης, των Επτανήσων και της δυτικής ακτής της Μικράς Ασίας από ελληνικά φύλα της ηπειρωτικής Ελλάδας και την ίδρυση νέων πόλεων που αποτέλεσαν τα μετέπειτα χρόνια σημαντικά κέντρα του ελληνικού πολιτισμού. Ο αποικισμός πραγματοποιήθηκε σε διαδοχικά κύματα και κατά φυλετικές ομάδες και διακρίνεται σε Αιολικό, Ιωνικό και Δωρικό αποικισμό.

Μετακινήσεις στον Ελλαδικό χώρο

Η εγκατάσταση των Δωριέων στην κεντρική Ελλάδα

Κατά τη διάρκεια του 13ου αιώνα π.Χ. οι Δωριείς με πιθανή αφετηρία τις περιοχές της Ηπείρου και της Δυτικής Μακεδονίας μετακινήθηκαν νοτιότερα και σχημάτισαν ένα ισχυρό κράτος στην περιοχή της Στερεάς Ελλάδας με κέντρο τη μετέπειτα Δωρίδα. Οι Δωριείς που σε αντίθεση με τους παλαιότερους κατοίκους της νότιας Ελλάδας γνώριζαν την επεξεργασία του σιδήρου επεκτάθηκαν γρήγορα δημιουργώντας ένα μεγάλο κράτος στα ορεινά της κεντρικής Ελλάδας που εκτός από την μετέπειτα Δωρίδα θα πρέπει να εκτεινόταν δυτικότερα σε περιοχές που κατείχαν στα ιστορικά χρόνια οι Αιτωλοί και οι Λοκροί. Καταλαμβάνοντας την περιοχή εκτόπισαν τους παλαιότερους της κατοίκους, τους Δρύοπες οι οποίοι κατέφυγαν στην νότια Εύβοια, στα νησιά των δυτικών Κυκλάδων και στην νότια Αργολίδα. Στην Εύβοια δημιούργησαν κράτος με έδρα την Κάρυστο ενώ στην Νότια Αργολίδα ίδρυσαν τις πόλεις Ερμιόνη, Ασίνη, Ηιόνες και Μάσητας. Η μετακίνηση των Δρυόπων ήταν η πρώτη σημαντική μετακίνηση στον χώρο της νότιας Ελλάδας την περίοδο της μετάβασης από την εποχή του χαλκού στην εποχή του σιδήρου.

Εισβολή των Δωριέων στην Πελοπόννησο

Μετά την εδραίωση τους στην περιοχή της Στερεάς οι Δωριείς οργάνωσαν εκστρατεία κατά των πλούσιων και ισχυρών βασιλείων των Αχαιών στην Πελοπόννησο. Στην εκστρατεία τους συμμετείχαν και γειτονικά φύλα, όπως οι Αιτωλοί και οι Βοιωτοί που είτε συμμάχησαν απλά με τους Δωριείς είτε βρίσκονταν κάτω από την εξουσία τους εκείνη την περίοδο. Στα μέσα του 12ου αιώνα π.Χ. οι Δωριείς εισέβαλαν στην Πελοπόννησο περνώντας με πλοία τον πορθμό του Ρίου. Σύμφωνα με την παράδοση για να περάσουν στην Πελοπόννησο από το στενό του Ρίου-Αντίρριου ναυπήγησαν στόλο στην περιοχή και απ’ αυτό το γεγονός η τοποθεσία αυτή ονομάστηκε Ναύπακτος. Μετά το πέρασμά τους στην Πελοπόννησο οι Δωριείς διασπάστηκαν σε τέσσερα τμήματα και καθένα από αυτά κινήθηκε για την κατάληψη των κυριότερων Αχαϊκών βασιλείων. Μία ομάδα με αρχηγό τον Κρεσφόντη κινήθηκε προς την Μεσσηνία και κατέλυσε το βασίλειο της Πύλου. Μία δεύτερη ομάδα με αρχηγό τον Αριστόδημο, κινήθηκε στην Λακωνία και εγκαταστάθηκε στην Σπάρτη και μία Τρίτη ομάδα με αρχηγό τον Τήμενο κατέλαβε το Άργος και τις Μυκήνες. Υπολογίζεται πως η καταστροφή των Μυκηνών από την εισβολή των Δωριέων έγινε γύρω στο 1150 π.Χ. Τέλος μία τέταρτη ομάδα με αρχηγό τον Αλήτη κινήθηκε προς τον Ισθμό και κατέλαβε την περιοχή της Κορινθίας.

Η επικράτηση των Δωριέων στην Πελοπόννησο προκάλεσε νέες ανακατατάξεις και μετακινήσεις πληθυσμών. Οι Αχαιοί της Αργολίδας μετακινήθηκαν βορειότερα και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της μετέπειτα Αχαΐας. Από την περιοχή εκτόπισαν τους Ίωνες οι οποίοι αργότερα διωκόμενοι και από την περιοχή της Κορινθίας μετακινηθήκαν ανατολικότερα. Αρχικά εγκαταστάθηκαν στην Εύβοια εκτοπίζοντας τους παλαιότερους κατοίκους της, τους Άβαντες και στην συνέχεια πέρασαν στο Αιγαίο και στα Μικρασιατικά παράλια. Οι Ίωνες τις Αττικής κατάφεραν να αποκρούσουν την εισβολή των Δωριέων, γεγονός που μαρτυρά και η παράδοση του βασιλιά Κόδρου.

Αποικισμός της Μικράς Ασίας και του Αιγαίου

Αιολικός αποικισμός

Την ίδια περίοδο που οι Δωριείς κινούνταν προς την Πελοπόννησο πραγματοποιήθηκαν και άλλες μετακινήσεις στον Ελλαδικό χώρο. Οι Θεσσαλοί με προερχόμενοι από την περιοχή της Θεσπρωτίας μετακινήθηκαν στην περιοχή της Θεσσαλίας εκτοπίζοντας παλαιότερα αιολόφωνα φύλα που κατοικούσαν στην περιοχή. Ανάμεσα στις φυλές που ζούσαν στην Θεσσαλία πριν την εγκατάσταση των Θεσσαλών ήταν και οι Βοιωτοί οι οποίοι μετακινήθηκαν νοτιότερα και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Βοιωτίας. Άλλοι πληθυσμοί της Θεσσαλίας και οι παλαιότεροι κάτοικοι της Βοιωτίας μετά την απώλεια των περιοχών τους κατέφυγαν στις περιοχές του Βορειοανατολικού Αιγαίου και εγκαταστάθηκαν αρχικά στην Λέσβο, την Τένεδο και τις Εκατόννησους (Μοσχονήσια). Οι πληθυσμοί αυτοί ονομάστηκαν αργότερα Αιολείς από το όνομα ενός Θεσσαλικού φύλου που συμμετείχε στην μετανάστευση. Οι Αιολείς, τα επόμενα χρόνια αποίκισαν την απέναντι Μικρασιατική ακτή η οποία ονομάστηκε Αιολίδα. Ο Ηρόδοτος αναφέρει την ίδρυση δώδεκα πόλεων στο τμήμα αυτό της Μικρασιατικής ακτής. Αυτές ήταν οι οι: Αιγές, η Αιγειρόεσσα, η Γράνεια, η Κίλλα, η Κύμη, η Λάρισα η Αιολίς, η Μύρινα, το Νέο Τείχος, το Νότιο, η Πιτάνη, η Σμύρνη και η Τήμνος. Τον 7ο αιώνα π.Χ. οι Αιολείς επεκτάθηκαν και στην περιοχή της Τρωάδας ιδρύοντας τις πόλεις Γάργαρα , Άσσος, Άνταδρος, Κεβρή, Σκήψις, Νεάνδρεια και Πιτύεια. Στην Αιολική μετανάστευση συμμετείχαν και Αχαιοί της Πελοποννήσου που ακολούθησαν τους Αιολόφωνους. Η παράδοση αναφέρει τον Ορέστη ως ηγέτη της μετανάστευσης των Αιολέων και η βασιλική οικογένεια των Πενθίλίδων της Μυτιλήνης υποστήριζε πως έλκυε την καταγωγή της από τον Ορέστη.

Ιωνικός αποικισμός

Οι Ίωνες πριν την κάθοδο των Δωριέων ζούσαν στην βόρεια Πελοπόννησο, στην Μεγαρίδα και στην Αττική. Μετά την απώλεια των περιοχών τους από τους Δωριείς και Αχαιούς της Αργολίδας, μετακινήθηκαν ανατολικότερα και εγκαταστάθηκαν αρχικά στην Εύβοια εκτοπίζοντας τους παλαιότερους της κατοίκους, τους Άβαντες. Στα μέσα του ενδέκατου αιώνα π.Χ αποίκησαν τις βόρειες Κυκλάδες και μαζί με Ίωνες της Αττικής αποίκησαν τα νησιά Σάμος και Χίος και το κεντρικό τμήμα των Μικρασιατικών παραλιών που ονομάστηκε τα επόμενα χρόνια Ιωνία. Οι Ίωνες ίδρυσαν δώδεκα πόλεις που διατήρησαν φυλετικούς δεσμούς και παρέμειναν ενωμένες σε έναν είδος κοινοπολιτείας, το κοινό των Ιώνων. Οι πόλεις του κοινού ήταν η Μίλητος, η Μυούς, η Πριήνη, η Έφεσος, η Κολοφώνα, ή Λέβεδος, η Τέως, οι Κλαζομενές, οι Ερυθρές η Φώκαια και οι νησιωτικές πόλεις Χίος και Σάμος. Θρησκευτικό τους κέντρο αποτελούσε ο ναός του Ποσειδώνα, στην περιοχή της Μυκάλης. Στην περιοχή της Ιωνίας εκτός από τους Ίωνες εγκαταστάθηκαν και άλλες φυλές όπως Αχαιοί της Πελοποννήσου, Αρκάδες, Άβαντες, Μινύες από τον Ορχομενό, Φωκείς και Μολοσσοί. Οι Άβαντες εγκαταστάθηκαν στην Χίο και προηγήθηκαν των Ιώνων που εγκαταστάθηκαν στο νησί αργότερα. Εγκατάσταση Αχαιών από την Πυλία αναφέρεται στην Κολοφώνα ενώ εγκατάσταση Αχαιών από την Αργολίδα στην περιοχή των Κλαζομενών. Στην Τέω αναφέρεται εγκατάσταση Μινύων και στην Φώκαια εγκατάσταση Μινυών και Φωκέων. Οι περισσότερες παραδόσεις των Ιωνικών πόλεων θεωρούν ηγέτη της μετανάστευσης κάποιον απόγονο του Κόδρου και παρουσίαζαν ως αφετηρία τους την Αττική.

 Δωρικός αποικισμός

Οι Δωριείς που κατέλαβαν το Άργος και την Κόρινθο επεκτάθηκαν σταδιακά σε ολόκληρη την βορειοανατολική Πελοπόννησο. Μετά την αποτυχία κατάληψης της Αττικής στράφηκαν προς την θάλασσα. Με αφετηρία τα δωρικά κράτη της Αργολίδας αποίκησαν, την Αίγινα, τις νότιες Κυκλάδες, την Κύπρο την Κρήτη, τα Δωδεκάνησα και την νοτιοδυτική ακτή της Μικράς Ασίας. Συγκεκριμένα Δωριείς από την Τροιζήνα αποίκησαν την Αλικαρνασσό, από την Επίδαυρο την Κω και από το Άργος την Ρόδο, την Κρήτη και τα νησιά των Κυκλάδων. Τα επόμενα χρόνια εγκαταστάθηκαν και Δωριείς από την Λακωνία στην Κρήτη, στην Θήρα, στην Μήλο και στην Κνίδο. Οι Δωριείς άποικοι της περιοχής των Δωδεκανήσων και της Νοτιοδυτικής Μικράς Ασίας, συνδέθηκαν με μία μορφή κοινοπολιτείας, την Δωρική Εξάπολη η οποία περιλάμβανε τις πόλεις Αλικαρνασσός, Κνίδος, Λίνδος, Ιαλυσός, Κάμειρος και Κως . Κέντρο των Δωριέων της Μικράς Ασίας ήταν ο ναός του Απόλλωνα στο ακρωτήριο Τριόπιο.