Ο νεότερος από τους τρεις ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας ήταν ο Αθανάσιος Τσακάλωφ-Τεκελής, που γεννήθηκε στα Γιάννενα το 1790 και ήταν γόνος της ευκατάστατης οικογένειας των Τεκελήδων. Ακολουθώντας τα δίκτυα των εγκατεστημένων στις παροικίες Ηπειρωτών, αναζήτησε την τύχη του εκτός της οθωμανικής επικράτειας.
Ο πατέρας του Νικηφόρος Τεκελής καταγόταν από τον Τύρναβο και ασχολήθηκε στα Γιάννενα με το εμπόριο γουναρικών. Εκεί νυμφεύθηκε τη Βασιλική Γώγου, που καταγόταν από αρχοντική οικογένεια της περιοχής. Ο Αθανάσιος φοίτησε στη Μαρουτσαία Σχολή, την οποία διηύθυνε ο Αθανάσιος Ψαλίδας. Όμως κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες1 έφυγε από τα Γιάννενα και κατέφυγε στη Μόσχα, κοντά στον πατέρα του. Αργότερα μεταβαίνει στο Παρίσι για να σπουδάσει φυσικές επιστήμες. Εκεί θα έλθει σε επαφή με τον κύκλο του Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου, στον οποίο μετέχουν τόσο Έλληνες όσο και Γάλλοι φιλέλληνες, με επικεφαλής τον κόμη Choiseul Gouffier, και του οποίου θα γίνει μέλος. Συμμετείχε επίσης στην ίδρυση μιας ακόμα εταιρείας που δραστηριοποιήθηκε στους κύκλους της ελληνικής διασποράς, της Φιλανθρώπου Εταιρείας. Η εταιριστική αυτή δράση του Τσακάλωφ στο Παρίσι θα παίξει σημαντικό ρόλο στη μετέπειτα ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας.
Το 1813 ο Τσακάλωφ εγκατέλειψε το Παρίσι και έφυγε για τη Μόσχα, όπου ζούσε η οικογένειά του. Τον ίδιο χρόνο μετέβη για εμπορικούς λόγους στην Οδησσό, όπου συνάντησε το Νικόλαο Σκουφά. Μέσω αυτού γνωρίσθηκε και με τον Εμμανουήλ Ξάνθο. Στη συνέχεια εργάσθηκε ως επιστάτης σε εμπορικό οίκο της Οδησσού, πιθανόν λόγω χρεοκοπίας των επιχειρήσεων της οικογένειας.
Το Σεπτέμβριο του έτους 1814 ο Σκουφάς και ο Τσακάλωφ αναχώρησαν για τη Μόσχα προκειμένου να τελειοποιήσουν –όπως αναφέρει ο Ξάνθος στα απομνημονεύματά του–2τον κανονισμό της Εταιρείας, ενώ ο τελευταίος το Δεκέμβριο του ίδιου έτους αναχώρησε για την Κωνσταντινούπολη. Η συνεισφορά του Τσακάλωφ στην τελειοποίηση του κανονισμού, λόγω της προαναφερθείσας εταιριστικής δράσης του στο Παρίσι, υπήρξε ιδιαιτέρως σημαντική.3
2. Κωνσταντινούπολη: Η επαναδραστηριοποίηση στην Εταιρεία
Πέρα από τη συμβολή του στη διαμόρφωση και τελειοποίηση του Καταστατικού της Φιλικής Εταιρείας, ο Τσακάλωφ δεν ανέπτυξε αξιόλογη πολιτική δράση στη Μόσχα. Επιστρέφει στην Οδησσό τον Ιούλιο του 1817, περισσότερο ώριμος αλλά χωρίς τον ενθουσιασμό του νεαρού επαναστάτη. Συναντιέται με το Σκουφά, ο οποίος του εκμυστηρεύεται τους οραματισμούς του για άνοιγμα της Εταιρείας προς τους πληθυσμούς και τα ένοπλα σώματα του ελλαδικού χώρου και τη μεταφορά της έδρας της στη Μάνη. Ο Τσακάλωφ είναι διστακτικός. Προτείνει να μελετήσουν καλύτερα τα πράγματα και αν χρειασθεί να διαλύσουν προσωρινά την Εταιρεία. Ωστόσο ο ενθουσιασμός του Σκουφά θα πείσει τελικά τον Τσακάλωφ να συνεχίσουν προς την επιδίωξη του σκοπού τους. Στη συνέχεια θα αναχωρήσει για την Κωνσταντινούπολη προκειμένου να συναντήσει τον Ξάνθο.4
Η άφιξή του στην Κωνσταντινούπολη εγκαινιάζει ουσιαστικά την ενεργό δράση του στην Εταιρεία. Το σύντομο διάστημα της παραμονής του εκεί αναπτύσσει έντονη συνωμοτική δράση, αλλάζει σπίτια και ονόματα και εργάζεται για τους σκοπούς της Εταιρείας. Στα τέλη του 1817 αναχωρεί με τον Άνθιμο Γαζή για τις Μηλιές του Πηλίου. Στη συνέχεια περιοδεύει στα παράλια του Παγασητικού, της Μακεδονίας και της Θράκης για την κατήχηση νέων μελών.
Τον Απρίλιο του 1817 μεταβαίνει στη Σμύρνη για τους σκοπούς της Εταιρείας. Όμως τα γεγονότα θα τον αναγκάσουν να επισπεύσει την επιστροφή του στην Κωνσταντινούπολη λίγες ημέρες πριν από το θάνατο του Νικολάου Σκουφά. Η απώλειά του έχει ως συνέπεια να αναλάβουν ο Τσακάλωφ και ο Ξάνθος τα ηνία της Εταιρείας. Μεταξύ των προβλημάτων που είχαν να αντιμετωπίσουν ήταν η αναζήτηση αρχηγού, καθώς και η περίπτωση του Νικολάου Γαλάτη, ο οποίος εκβίαζε τα μέλη της Εταιρείας απειλώντας ότι θα τα καταδώσει στις οθωμανικές αρχές.5 Η συμπεριφορά του Γαλάτη είχε ξεπεράσει τα όρια και για το λόγο αυτόν η ηγετική ομάδα αποφάσισε να τον εξοντώσει. Αντίθετα, ο Ε. Μωραϊτίνης-Πατριαρχέας στη μονογραφία του για το Νικόλαο Γαλάτη υποστηρίζει ότι οι διενέξεις για την αρχηγία της οργάνωσης μετά το θάνατο του Νικολάου Σκουφά ήταν αυτές που οδήγησαν τους Φιλικούς στην εκτέλεση του Γαλάτη.6
3. Ερμιόνη – Μάνη – Πίζα
Ως πρόσχημα για την εξόντωση του Γαλάτη επινοήθηκε μια αποστολή στο Μοριά το Δεκέμβριο του 1818. Στην αποστολή πήραν μέρος ο Αθανάσιος Τσακάλωφ, ο Παναγιώτης Δημητρόπουλος, ο Νικόλαος Γαλάτης και ο υπηρέτης του Δημήτριος Κουτμάς. Στην παραλία της Ερμιόνης ο Γαλάτης και ο Κουτμάς εκτελέστηκαν από τον Παναγιώτη Δημητρόπουλο, παρουσία του Τσακάλωφ. Μετά την εκτέλεση του Γαλάτη οι Τσακάλωφ και Δημητρόπουλος αποφάσισαν να καταφύγουν στη Μάνη.7
Ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, που περίμενε από τον Τσακάλωφ οικονομική ενίσχυση για την οργάνωση του ένοπλου αγώνα και αγνοούσε αρχικά το συμβάν, μόλις ενημερώθηκε σχετικά ζήτησε από τους φυγάδες να διαπεραιωθούν στην Ιταλία, όπου θα ήταν πιο ασφαλείς.
Το Νοέμβριο του 1819 ο Τσακάλωφ και ο Δημητρόπουλος έφτασαν στην Πίζα και ήλθαν σε επαφή με τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο και το μητροπολίτη Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιο, καθώς και τον Κωστάκη Καρατζά, γιο του ηγεμόνα της Βλαχίας Ιωάννη Καρατζά, τους οποίους μύησε στην Εταιρεία ο Τσακάλωφ. Λίγους μήνες μετά (Απρίλιος του 1820 ) έφτασε στην Πίζα και ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος. Η επαφή των Τσακάλωφ και Αναγνωστόπουλου με τον αποκαλούμενο «κύκλο της Πίζας»8 απομάκρυνε τα δύο ηγετικά στελέχη της Φιλικής Εταιρείας από την υψηλαντική παράταξη.
4. Η συμμετοχή στην Επανάσταση
Με την έναρξη της Επανάστασης στις Ηγεμονίες ο Τσακάλωφ με τον Αναγνωστόπουλο αναχώρησαν για τη Μολδοβλαχία. Ωστόσο λόγω ξαφνικής ασθένειας ο Τσακάλωφ παρέμεινε για ένα διάστημα στη Βιέννη πριν από την άφιξή του στο στρατόπεδο του Αλέξανδρου Υψηλάντη, ο οποίος τον διόρισε υπασπιστή του Ιερού Λόχου. Μετά τη μάχη στο Δραγατσάνι, στην οποία κατά μια πληροφορία τραυματίστηκε, κατέβηκε στη Πελοπόννησο και τέθηκε στην υπηρεσία του Δημήτριου Υψηλάντη.
Δεν υπάρχουν πληροφορίες για τη δράση του στη διάρκεια της Επανάστασης, εκτός από την πληροφορία ότι το Σεπτέμβριο του 1823 διορίστηκε μέλος του «Τριμελούς Επαρχιακού Κριτηρίου της Σαλαμίνος». Την περίοδο της διακυβέρνησης του Ιωάννη Καποδίστρια υπηρέτησε ως υπάλληλος τουΓενικού Φροντιστηρίου, ενώ υπήρξε πληρεξούσιος της Ηπείρου στην Δ΄ Εθνική Συνέλευση του Άργους.
5. Η τελευταία περίοδος της ζωής του Τσακάλωφ
Μετά τη δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια, ο Τσακάλωφ απογοητευμένος αναχώρησε για τη Μόσχα (καλοκαίρι του 1832), όπου παντρεύτηκε και παρέμεινε εκεί ως το θάνατό του, «βιώσας εν ειρήνη και ησυχία».9 Η μόνη επαφή που διατήρησε με την ελληνική πραγματικότητα ήταν η αραιή επικοινωνία του με τον Εμμανουήλ Ξάνθο.
Ο Ιωάννης Φιλήμων, που γνώρισε προσωπικά τον Αθανάσιο Τσακάλωφ, κάνει λόγο για «άνδρα λίαν εχέμυθον, σκεπτικόν πάντοτε και πάσαν επίδειξιν αποφεύγων».10 Είναι άλλωστε ενδεικτικό ότι μέχρι το τέλος της ζωής του δεν αναφέρθηκε ποτέ δημόσια στη δράση του ως Φιλικού.
1. Σύμφωνα με παράδοση που ωστόσο δεν μπορεί να ελεγχθεί ως προς την εγκυρότητά της, η ομορφιά του νεαρού προκάλεσε την προσοχή του Μουχτάρ Πασά, γιου του Αλή, οι άνδρες του οποίου απήγαγαν τον Αθανάσιο. Η δραστήρια μητέρα του όμως, με τη μεσολάβηση ενός από τους αξιωματούχους του Αλή, κατόρθωσε να τον απελευθερώσει και να τον κρύψει για αρκετούς μήνες σε ασφαλές μέρος, απ’ όπου στη συνέχεια ο πατέρας του μπόρεσε να τον πάρει κοντά του στη Μόσχα. Βλ. Γούδας, Α., Βίοι Παράλληλοι των επί της αναγεννήσεως της Ελλάδος διαπρεψάντων ανδρών Ε΄ (Αθήνα 1872), σελ. 23-24, και Πρωτοψάλτης, Ε.Γ., Η Φιλική Εταιρεία (Αθήνα 1964), σελ. 22-25.
2. Βλ. Ξάνθος, Εμμ., Απομνημονεύματα περί Φιλικής Εταιρείας (Αθήνα 1845), σελ. 4. Σχετικά με τη μετάβαση των Τσακάλωφ και Σκουφά στη Μόσχα, ο Φιλήμων παραδίδει ότι ο Σκουφάς κλήθηκε από την εκεί Εμπορική Τράπεζα λόγω πτώχευσης της οικογενειακής επιχείρησης (Φιλήμων, Ι., Δοκίμιον ιστορικόν περί Φιλικής Εταιρείας [Ναύπλιο 1834], σελ. 178), ενώ ο Σβολόπουλος αναφέρει ότι στη ρωσική πόλη προσδιόρισαν το πλαίσιο και επεξεργάστηκαν το σχέδιο δράσης της Εταιρείας, το οποίο ουσιαστικά εγκαινιάστηκε ένα χρόνο μετά τη Μόσχα και, κυρίως, από την Οδησσό· Σβολόπουλος, Κ., «Η σύσταση της Φιλικής Εταιρείας: Μια επαναπροσέγγιση», Τα Ιστορικά 18:35 (2001), σελ. 291.
3. Η Φιλική Εταιρεία είχε πολλά κοινά ως προς τη δομή και την οργάνωσή της με το «Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον», στο οποίο μετείχε ως ηγετικό στέλεχος ο Αθανάσιος Τσακάλωφ. Μάλιστα έχει διατυπωθεί η άποψη ότι ο Τσακάλωφ μεταφύτευσε την ιδέα της εταιρείας από το Παρίσι στην Οδησσό, καθώς στο μυστικό κώδικα των Φιλικών αναφέρεται με τα στοιχεία Α.Β, που δηλώνουν κορυφαία θέση στην Εταιρεία. Βλ. Πρωτοψάλτης, Ε.Γ., Η Φιλική Εταιρεία (Αθήνα 1964), σελ. 24.
4. Η μετάβαση της ηγετικής ομάδας στην Κωνσταντινούπολη ενδεχομένως να σχετίζεται και με το φόβο πιθανών συλλήψεων μελών της Φιλικής Εταιρείας μετά τη δράση του Γαλάτη στην Πετρούπολη και τις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, που είχε προκαλέσει το ενδιαφέρον της ρωσικής αστυνομίας.
5. Βλ. Ξάνθος, Εμμ., Απομνημονεύματα περί Φιλικής Εταιρείας (Αθήνα 1845), σελ. 13.
6. Βλ. Μωραϊτίνης-Πατριαρχέας, Ε., Νικόλαος Γαλάτης ο Φιλικός, Ιστορική μονογραφία (Αθήνα 2002).
7. Την ίδια στιγμή ο κεχαγιάς του Μορά Βαλεσή (του Οθωμανού διοικητή της Πελοποννήσου) ζήτησε από τους προκρίτους της Ύδρας πληροφορίες για το περιστατικό μετά τη μαρτυρία του Κρανιδιώτη βαρκάρη Αντώνη Καλογιάννη. Ο Τσακάλωφ κρύβεται στο σπίτι του Σπετσιώτη Γεωργίου Πάνου και με το καράβι του θα φυγαδευτεί στη Μονεμβασιά και κατόπιν στη Μάνη.
8. Το έτος 1819 ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, συνοδεύοντας το θείο του Ιωάννη Καρατζά, πρώην ηγεμόνα της Βλαχίας, ο οποίος είχε πέσει σε δυσμένεια από το Σουλτάνο, έφτασε στην Πίζα της Ιταλίας. Εκεί φιλοξενήθηκε στο σπίτι του μητροπολίτη Ουγγροβλαχίας Ιγνατίου. Τα περί κατηχήσεως του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου και του Κωνσταντίνου Καρατζά αναφέρονται σε επιστολή του Θεοδώρου Νέγρη από το Ιάσιο προς την Αρχή στις 12 Απριλίου 1819: «[…] ο ποστέλνικος Μαυροκορδάτος και ο πρίγκηψ Κωνσταντίνος Καρατζάς κατηχηθέντες έλαβον τα εφοδιαστικά […]». Ωστόσο, τόσο ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος όσο και ο μητροπολίτης Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιος ήταν αντίθετοι για το χρόνο έναρξης της επανάστασης και άσκησαν κριτική στην προσωπικότητα και τη δράση του Αλέξανδρου Υψηλάντη. Η ομάδα Μαυροκορδάτου, Ιγνατίου και Θεοδώρου Νέγρη, που αποκλήθηκε «Κύκλος της Πίζας», αποτέλεσε καθ’ όλη τη διάρκεια του αγώνα το αντίπαλο δέος της υψηλαντικής παράταξης. Βλ. Πρωτοψάλτης, Ε.Γ., Η Φιλική Εταιρεία (Αθήνα 1964), σελ.12 κ.ε.
9. Βλ. Γούδας, Α., Βίοι Παράλληλοι των επί της αναγεννήσεως της Ελλάδος διαπρεψάντων ανδρών Ε΄ (Αθήνα 1872), σελ. 42.
10. Βλ. Πρωτοψάλτης, Ε.Γ., Η Φιλική Εταιρεία (Αθήνα 1964), σελ. 22-25.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου